28 mei 2011
Zure regen is niet alleen iets uit de vorige eeuw. Hoewel de problematiek veel minder heftig is dan destijds, bestaat het nog steeds. Er zijn dan ook allerlei maatregelen genomen, veelal in Europees verband, die de uitstoot van verzurende stoffen aan banden hebben gelegd. Zo is de uitstoot van zwaveldioxide in dertig jaar tijd met negentig procent gedaald.
Het was angstaanjagend nieuws toen langzaam maar zeker het fenomeen zure regen bekend raakte. De ontdekking ervan begon in de jaren 60 van de vorige eeuw in Scandinavië. In die prachtige ongerepte meren legden tienduizenden vissen plots het loodje en ook de visetende vogels kwamen in groten getale om. Daarna volgden de alarmerende berichten van naaldbossen die zonder naalden zaten, de Belgische Ardennen waar het binnenkort slechts een heuvelland zonder bomen zou zijn en uiteindelijk kwamen ook vanuit eigen land onheilspellende artikelen van de grond. Krantenkoppen als ‘Zure regen, kwaadaardige bedreiging van ons welzijn’; ‘Zure regen, de georganiseerde vernietiging’ en ‘We staan voor een ecologisch Hirosjima’. Dat was slikken als je de krant open sloeg. En, het noopte tot actie.
De Zweedse wetenschapper Svante Odén was ooit de eerste die sprak over verzuring, oktober 1967. Dat ging toen over de verzuring van de meren, die hij onder andere toeschreef aan neerslag die zuur was. Hij was het ook die al snel veronderstelde dat luchtverontreiniging in de atmosfeer blijkbaar grote afstanden kon afleggen, want ook in gebieden zonder luchtverontreiniging viel zure regen. Wat dat betreft was het natuurlijk extra ‘zuur’, dat uiteindelijk bleek dat 90 procent van de luchtverontreinigende stoffen in Noorwegen, Zweden en Finland uit het buitenland afkomstig waren.

Wat is zure regen
Het gaat hier om zure neerslag, dus zowel in de vorm van regen als ook sneeuw, hagel en zelfs mist of dauw. Dit heet ook wel natte depositie. Bij droge depositie gaat het om stoffen die als minuscuul kleine deeltjes of als gassen neerslaan. Gemiddeld heeft regen een pH (zuurgraad) van ongeveer 6, zure regen heeft vaak een pH van 4 en is dus een stuk zuurder. Die verhoogde zuurgraad komt doordat het water bindt met zwavel- en stikstofoxiden in de lucht en zich omvormt tot zwavelzuur of salpeterzuur.
De grote veroorzakers van zure regen zijn dan ook de activiteiten waarmee veel zwaveldioxide en stikstofoxide in de lucht worden gebracht. Dat gebeurt via fabrieksschoorstenen van bruinkoolcentrales, olieraffinaderijen en andere zware industrie. Maar ook de intensieve veeteelt (ammoniak), luchtvaart en het verkeer brengen verzurende stoffen in de atmosfeer.

Wat doet zure regen
Zure regen verstoort het natuurlijke evenwicht. Bij bomen en planten wordt de beschermlaag aangetast. Zo tast het zuur de huidmondjes aan en de beschermende waslaag van bladeren en naalden. Uitdroging ligt dan op de loer. Ook kan druipende regen langs de schors gaten en scheuren veroorzaken waardoor schimmels vrij spel krijgen. Toen de bossen in Duitsland onder de loep werden genomen, sprak men zelfs van het ‘grosse waldsterben’, zoveel uitgedroogde en ontnaalde bomen stonden er.
Een bodem kan ook verzuren. Vooral zandgronden zijn er, door hun gebrek aan kalk, gevoelig voor. Als gevolg verdwijnen bepaalde soorten, terwijl andere soorten het juist weer beter gaan doen. Om gronden beter bestand te maken tegen zure regen zijn er ook pogingen gedaan om er kalk over te strooien en zodoende de effecten te verminderen. Door het kalk wordt de zuurheid geneutraliseerd. Maar dat kun je niet oneindig doen en het heeft als bij-effect dat de soortenrijkdom verandert.
Zuur in de bodem heeft ook nog een vermestende werking en zorgt ervoor dat giftige metalen (aluminium, cadmium, lood en koper) niet langer aan andere stoffen gebonden blijven en dus ook in het water terecht komen De meeste vissen in die vervuilde meren van Zweden stierven aan vergiftiging door aluminium uit de bodem, dat door de zure regen was opgelost.
Ook gebouwen kunnen te lijden hebben onder de zure depositie. Vooral kalkhoudend gesteente gaat vrij snel een reactie aan met de zure regen en er ontstaan deuken en gaten. Heel wat monumentale panden in Europa zien er van dichtbij uit als gatenkaas. Ook is het zo dat zure regen tot snellere roest van metaal leidt.

Het komt vaak van ver
Zure regen valt niet noodzakelijk neer op de plaats waar het veroorzaakt wordt. Door de wind worden giftige stoffen over een groot gebied in de atmosfeer verspreid, en vaak komen ze terecht op grote afstand van de vervuiler. Meer dan de helft van de 12 miljoen ton zuren die in de jaren 90 in het oosten van Canada neersloegen, waren afkomstig uit de Verenigde Staten. Ze worden door de zuidwestenwinden naar het oosten gevoerd. Ook in Europa zien we dat verschijnsel. De meeste zure regen die in Noorwegen en Zweden neervalt, komt vanuit Groot-Brittannië, waar voor de opwekking van elektriciteit nog op uitgebreide schaal steenkool wordt gebruikt. Hoe ‘zuur’ kan het zijn, dat jouw eigen ongerepte natuur, toch heel veel schade oploopt door vervuiling van buitenaf…..
Daar luchtvervuiling zich niet houdt aan landsgrenzen, was een gezamenlijke aanpak van het milieuprobleem zure regen dus vereist. En dat is ook gebeurd.

Maatregelen
Aangezien onderzoek heeft bevestigd dat overmatige verzurende depositie leidt tot de aantasting van natuurlijke ecosystemen, zijn tal van acties ondernomen. Die maatregelen begonnen in de jaren 80 en 90. Zo is de uitstoot van ammoniak toen flink aan banden gelegd door het uitrijden van mest grotendeels te verbieden. De mest moet nu al sinds jaar en dag direct geïnjecteerd worden, waardoor er minder ammoniak direct de lucht in verdwijnt. Het probleem is daarmee overigens niet geheel verdwenen, want vermesting van de bodem blijft bij deze injecties natuurlijk aanwezig en ook uitspoeling van de verzurende en vermestende stoffen naar het grond- en oppervlaktewater gaan door.
De Europese Commissie heeft veel maatregelen aan de zware industrieën opgelegd voor wat betreft uitstoot van zwaveldioxide. Toen de muur viel en de landen van Oost-Europa bij de Europese Unie kwamen, kon op nog grotere schaal de aanpak van luchtvervuiling gestalte krijgen. Het ging dan vaak om rookgasontzwavelingsinstallaties. Voor het autoverkeer werd de driewegkatalysator verplicht die een forse emissie-reductie opleverde van stikstofoxiden in West-Europa. Jammer alleen dat de daling teniet werd gedaan door de forse volumegroei van het verkeer.
Europa stelde zich eind vorige eeuw diverse reductiedoelen aangaande de uitstoot van verzurende stoffen. Deze waren echter moeilijk haalbaar en werden versoepeld. Men weet nu ook al dat de huidige doelstellingen voor verzurende en vermestende depositie niet zullen worden gehaald.
Kortom; maatregelen tegen verzuring zijn zeker terecht geweest. Het is bovendien duidelijk geworden dat het probleem van de zure regen niet alleen staat en nog steeds niet is opgelost. De verzuring gaat nog door, zij het in een lager tempo dan voorheen. De doemscenario's van destijds, zoals het grote afsterven van alle bossen, zijn gelukkig niet uitgekomen!
Bron: Meteo Consult