15/02/2024
Wetenschappers van de Universiteit Utrecht waarschuwen voor de mogelijke gevolgen als de stroming in de Atlantische Oceaan stilvalt.
Het noordpoolijs komt dan tot aan Nederland, de zeespiegel stijgt een meter, de Amazone wordt een grasvlakte en delen van de wereld zijn onbewoonbaar door extreme hitte. Het is een greep uit de mogelijke gevolgen als de stroming in de Atlantische Oceaan stilvalt. En dat kan sneller gebeuren dan gedacht, volgens wetenschappers van de Universiteit Utecht.
We gaan richting het kantelpunt, zegt onderzoeker René van Westen. Sinds 1950 zien we dat de stroming in de Atlantische Oceaan afneemt. Uit ons onderzoek blijkt dat die plotseling snel kan instorten. Binnen honderd jaar kan een ander klimaat ontstaan. Dan hebben we echt een probleem.

De stroming van de Atlantische Oceaan werkt als een soort transportband: die brengt warm, zout water vanaf de evenaar richting het noorden. Dat water voert langs Europa en zorgt hier nu voor prettige temperaturen. De Utrechtse wetenschappers ontwikkelden met computermodellen en historische gegevens een waarschuwingsmeter voor het instorten van de watertransportband.

De transportband van warmte in de Atlantische Oceaan fungeert als West-Europa’s natuurlijke warmtepomp. Voor Nederland is er buiten opwarming nog een nadelig effect van een dergelijke verandering in oceaanstromingen: regionale zeespiegelstijging. De zeespiegel is helemaal niet vlak als een spiegel, maar vertoont heuvels en dalen. Op dit moment is het zeeniveau in de Noord-Atlantische Oceaan ongeveer 1.5m lager dan in de tropen, onder meer door het bestaan van de temperatuur gedreven thermohaliene circulatie. Wanneer deze circulatie verzwakt of stokt kantelt het zeeoppervlak omhoog op hogere breedtegraden en omlaag bij de tropen.

Als de Golfstroom sterk verzwakt, wordt het klimaat in Europa in korte tijd flink kouder en droger.
Vijf belangrijke factoren:
1. Sterke golfstroom hangt mede af van temperatuur en zoutgehalte
2. Smeltend ijs zwakt oceaanstroming in de Atlantische Oceaan af. Netto zorgt dit ervoor dat de huidige, temperatuur-gedreven stroming steeds zwakker wordt, en mogelijk zelfs omslaat naar een zoutgedomineerde stroming. Daarmee verzwakt of stokt ook de transportband van warmte richting West-Europa. De AMOC is in de afgelopen duizend jaar nog nooit zo zwak geweest als nu.
3. Er zijn signalen dat oceaancirculatie een kantelpunt nadert. Voorbij dit kantelpunt is een plotselinge snelle verzakking van de AMOC mogelijk met alle gevolgen van dien.
4. Oceaancirculatie is al vaker gekanteld. Aan het einde van de laatste ijstijd (12.000 jaar geleden) kwam er in korte tijd een reusachtige hoeveelheid smeltwater in de Atlantische Oceaan terecht, afkomstig van de smeltende ijskap op Noord-Amerika. Dit zoete water was te licht om af te zinken naar de zeediepte. De motor van de AMOC haperde en de AMOC kwam nagenoeg tot stilstand doordat het kantelpunt werd overschreden. Een tijdelijke afkoeling van het klimaat op het noordelijk halfrond was het gevolg.
5. Als de oceaancirculatie kantelt, is het effect op het klimaat groot. Zo neemt de kans op overstromingen in Noord-Amerika toe door een snelle zeespiegelstijging en verschuiven regengebieden in de tropen door de verandering in zeewatertemperaturen. In het algemeen leidt het stilvallen van de AMOC tot afkoeling van het Noordelijk halfrond en opwarming van het Zuidelijk halfrond. Dit leidt juist bij ons tot forse en snelle afkoeling. We hebben dan over een graad per tien jaar. Dat is ongeveer vier keer zo snel als de huidige opwarming, maar dan in omgekeerde richting. De uiteindelijke afkoeling in Nederland zou zo’n zeven graden kunnen bedragen, met minder regenval.

23/02/2024
Het stilvallen van de Atlantic Meridional Overturning Circulation, kortweg AMOC heeft grote gevolgen voor het klimaat wereldwijd.
Deze AMOC voert warm oceaanwater noordwaarts, richting het Noordpoolgebied. Daar koelt het water af en zinkt dan naar de diepte, waarna het in zuidelijke richting terugstroomt. Omdat al het water in de oceaan met elkaar in verbinding staat, heeft deze golfstroom in de hele wereld invloed op het klimaat.

Zo neemt de kans op overstromingen in Noord-Amerika toe door een snelle zeespiegelstijging en verschuiven regengebieden in de tropen door de verandering van zeewatertemperaturen. In de Sahel bijvoorbeeld valt er dan minder regen.
In het algemeen leidt het stilvallen van de AMOC tot afkoeling van het Noordelijk halfrond en opwarming van het zuidelijk halrond.
Ook ecosystemen en neerslagpatronen kunnen wereldwijd veranderen, zoals bij de Amazone, waar droge en natte seizoenen kunnen omdraaien.

Aangezien de Warme Golfstroom warmte van het Caribisch gebied naar Europa brengt, leidt het stilvallen van dit transport juist bij ons tot forse en snelle afkoeling. En met ‘snel’ wordt dan bedoeld meer dan een graad per 10 jaar. Da is ongeveer vier keer zo snel als de huidige opwarming, maar dan in omgekeerde richting. Dat is te snel om tijdig afdoende maatregelen te treffen om met de gevolgen om te gaan.

Het stilvallen van de golfstroom kan ook leiden tot meer zeespiegelstijging dan nu al wordt voorspeld. De zeespiegel kan met 80 centimeter extra stijgen, nog bovenop het smelten van ijskappen en het uitzetten van warmer wordend zeewater. Dit kan ertoe leiden dat sommige kustgebieden onbewoonbaar worden.

01/05/2024
Noord-Atlantische Oceaan was 420 dagen op rij warmer dan ooit. De experts staan voor een raadsel.
De temperatuur was toen een halve graat warmer dan ooit gemeten. Op 29 april 2024 daalde de temperatuur tot onder het record van 2023.
Een halve graat klink weinig, maar de hoeveelheid energie die daarvoor nodig is om zo’n grote oppervlakte op te warmen is gigantisch. Er wordt dus sinds een jaar veel meer energie opgeslagen in de oceaan dan andere jaren en de experts weten niet hoe dit kan.
Hoe kan het dat het water van de oceaan opeens zoveel warmer is dan normaal? Over die vraag buigen experts zich nu al een jaar. Inmiddels weten onderzoekers waar het allemaal niet door veroorzaakt kan zijn, zoals El Nino, of een vulkaanuitbarsting. Waar wat is het dan wel?
Vooral de snelheid waarmee de oceaan opwarmt roept vragen op. Het is verontrustend. Je vraagt je af of voorspellingen over klimaatverandering die gedaan zijn, nog wel goed zijn.
Klimaatverandering gaat om gemiddeldes en over meerdere jaren. De eerste klimaatmodellen waren simpel en spot-on. Die zijn allemaal uitgekomen. Maar nu willen we in detail weten waar het warmer wordt, en waarom op die plek.

01/05/2024
De warme golfstroom, aanwijzingen over mogelijke kantelpunt en haar impact.
Tot op ongeveer een kilometer diepte drijft de wind nog (indirect) stroming aan. Dieper in de oceaan bestaan alleen zogenaamde thermohalien gedreven stromingen.
Thermo = temperatuur en halien = zoutgehalte.
De Noord-Atlantische Drift: de stroming van warm oceaanwater van de evenaar richting het noorden langs West-Europa. Daardoor heeft West-Europa een warmer klimaat dan de oostkant van Canada.

24/06/2024
De dreiging van de instorting van de zeestroming die het noordelijk halfrond verwarmt, lang beschouwd als een vergezochte klimaatramp, lijkt volgens nieuwe studies nu werkelijkheid te worden. "Dit is iets dat we ten koste van alles moeten vermijden", waarschuwt de Duitse oceanograaf Stefan Rahmstorf.

We citeerden hem al in de lange, schijnbaar klimaatsceptische discussie over minder plastic of minder voedselverspilling naar aanleiding van plasticvrije komkommer en paprika's. Dat was toen oceanograaf en klimaatwetenschapper Stefan Rahmstorf een ontdekking onder klimaatwetenschappers wereldkundig maakte in Vilnius. Milieudeskundige en CBS-man Patrick Bogaart was er ook al eventjes van rechtop gaan zitten. Weervrouw Helga van Leur waarschuwde dat de soep misschien wat te heet was opgediend.

Rahmstorf ziet zich de grote klimaatramp die pas veel later en bij ongewijzigd beleid zou mogen optreden volgens de modellen, al in de komende 15-40 jaar voltrekken. Al veel langer is bekend dat de warme zeestroom kan stilvallen, maar het vergt zoveel extra water dat het voorlopig voor onmogelijk werd gehouden. Als het gebeurt, is een zogenoemd tipping point bereikt waarmee het klimaat fundamenteel verandert en mensen de wereld niet meer kunnen gebruiken zoals ze dat gewend waren. Opeens lijkt dat tipping point heel dichtbij te zijn.

Op de steeds roder kleurende temperatuurkaart van de wereld is een opvallende, uitdijende blauwe vlek te zien voor de kust van Groenland. Dit kleine stukje zee, dat volgens klimaatwetenschappers in het jaar 2024 nog niet had moeten afkoelen, baart zorgen. "Dit is heel griezelig", zei Rahmstorf in Vilnius. De klimaatmodellen voorspelden deze afkoeling pas tegen 2100 als er heel veel extra water in de oceanen terecht is gekomen, maar het lijkt nu al te gebeuren.

De zeestroming waar Rahmstorf en andere wetenschappers over spreken, is de Atlantic Meridional Overturning Circulation (AMOC). Deze stroming transporteert warm zeewater vanuit de evenaar naar het noorden. Het warme water koelt af in de noordelijke Atlantische Oceaan, geeft zijn warmte af, en zinkt naar de diepte om vervolgens terug te stromen naar de evenaar. Deze circulatie zorgt ervoor dat het noordelijk halfrond, en vooral Noord-Europa, een mild klimaat heeft.

Als de AMOC stilvalt, zijn de gevolgen dramatisch. De temperatuur in West-Europa zou aanzienlijk dalen, met een daling tot wel 3 graden per tien jaar in noordelijke landen. Volgens berekeningen van de klimaatwetenschappers Ren van Westen, Michael Kliphuis en Henk Dijkstra zou het in Nederland 'swinters uiteindelijk 10 tot 15 graden kouder worden, met gemiddelde temperaturen in februari van min 5 graden of kouder. De zomermaanden zouden ook koeler worden, vergelijkbaar met de huidige temperaturen in april en mei. Het weer in onze streken zou heftig worden: hoosbuien, hagel en harde wind.

Als het scenario klopt, zal het ook droger worden. Zo'n 80% van het Britse landbouwareaal zou ongeschikt worden voor de teelt van gewassen, berekenden Britse onderzoekers die aan rampscenario's werken een tijdje geleden.

Niet alleen Europa zou getroffen worden. Wereldwijd zouden weerpatronen drastisch veranderen. Het regenseizoen in de Amazone zou verschuiven, en tropische regenval zou niet meer op het regenwoud vallen, wat grote gevolgen zou hebben voor de biodiversiteit en de landbouw.

Onderzoekers zijn het erover eens dat dit scenario zeer zorgwekkend is. Tijdens een workshop aan de Universiteit Utrecht eerder deze maand waren zo'n veertig experts somber gestemd over de toekomst van de AMOC. Henk Dijkstra, hoogleraar dynamische oceanografie, benadrukt dat observaties aangeven dat de instorting van de golfstroom nu al niet ver weg meer is.

De Nederlandse oceanograaf Femke de Jong van het Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek (Nioz) wijst erop dat dit niet simpelweg betekent dat we strenge winters en mogelijk een Elfstedentocht zullen krijgen. 'Dit is iets waar we ons zorgen om maken,' zegt ze. De Jong en Dijkstra hebben een onderzoeksvoorstel ingediend om de plek nader te onderzoeken.

De recente Nederlandse studies bevestigen de angsten van Rahmstorf. Nog ongepubliceerde nieuwe berekeningen, ingezien door de Volkskrant, suggereren dat de opwarming van de aarde de stilval van de AMOC zou kunnen versnellen. Deze berekeningen tonen aan dat de instorting van de AMOC ergens tussen 2037 en 2064 een feit zou kunnen zijn, met een geschatte kans van 60% dat dit voor 2050 gebeurt.

De dreiging is reëel en urgent. Rahmstorf benadrukt de noodzaak om fossiele brandstoffen uit te faseren en ontbossing te stoppen om de gevolgen van de klimaatverandering te beperken.

Ook volgens zijn collega-onderzoekers is de ontdekking van het vervroegde tipping point reden om nog harder te werken aan het uitbannen van fossiele brandstoffen en ontbossing. Of dat nog helpt, is onzeker geeft Ramhstorf toe per mail aan Keulemans.

Keulemans schreef al eerder over het effect van de versneld smeltende gletsjers in Groenland op de warme zeestroom. Dit weekend interviewde hij Bart van den Hurk, wetenschappelijk directeur van Deltares en hoogleraar klimaatwetenschap aan de VU die de opwarming voorlopig nog wel even door ziet gaan, maar niet bij de pakken neer wil zitten. Zelfs niet als de doelen van Parijs (1,5 graad opwarming) niet gehaald worden. Van den Hurk: Er is heus een samenleving mogelijk die is aangepast op een 3 graden hogere temperatuur. Maar die samenleving ziet er anders uit, met een andere verdeling van gebieden die geschikt zijn voor bewoning en landbouw dan nu. En besluitvorming gaat langzaam. De ene provincie wacht nog een verkiezinkje af, de volgende gemeente wil nog even die ene woonwijk bouwen, omdat dat nu eenmaal zo is afgesproken. En intussen hebben we gewoon de tijd niet om een massale verandering van landgebruik, bewoning, landbouw en natuur voor elkaar te krijgen. Dat wordt dus knokken. Ik voorzie meer strijd, meer conflict. Een enorme shake-up van de verdeling tussen kansrijk en kansarm. Dat verontrust me.

Niets doen en verder uitstellen van tempo maken, zoals een aantal ministers in ons nieuwe kabinet lijkt te willen ondanks het hoofdlijnenakkoord, is wat hem betreft uit den boze.

04/11/2024
Studies tonen aan dat bij een voldoende grote aanvoer van zoet water aan de noordelijke Atlantische Oceaan de AMOC verzwakt of zelfs kan stilvallen. De frequentie van extreem weer zal dan toenemen.
Weerevents zoals Dana en Boris zijn hiervan een voorbode.