10/02/2025
Dat het niet goed gaat met de insecten in Nederland is al veel langer bekend. Maar nu blijkt dat ook planten die voor hun bevruchting van insecten afhankelijk zijn, op hun retour zijn. En dat is geen toeval.
Tot die conclusie komen Nederlandse onderzoekers in het blad Journal of Applied Ecology. Ze baseren hun bevindingen op een analyse van 87 jaar aan metingen op meer dan 365.000 locaties in ons land. We keken naar de verschillende plantensoorten, maar ook naar factoren als stikstof, vochtigheid en zuurgraad van de bodem en combineerden dat met gegevens over insecten, vertelt onderzoeker Geert de Snoo. Die combinatie, en de grote tijdschaal maken dit onderzoek uniek.

En leidt tot zorgwekkende conclusies. Want het onderzoek onthult dat Nederland zogenoemde insect-bestoven planten verliest. Het gaat dan om planten die voor bestuiving – en dus hun bevruchting – afhankelijk zijn van insecten. We zien dat het aantal insect-bestoven plantensoorten afneemt, terwijl het aantal windbestoven soorten stijgt,” vertelt onderzoeker Kaixuan Pan. “Er zijn in verhouding dus steeds minder insect-bestoven planten.

Het is uiterst zorgwekkend. Want het leeuwendeel van de planten in Nederland is voor de bestuiving afhankelijk van insecten. Als deze planten uit het landschap verdwijnen, betekent dat niet alleen dat er minder plantensoorten overblijven, maar ook dat er veel minder zaden en vruchten zijn voor vogels en andere dieren, waarschuwt Pan. Oftewel: een sterke afname van de biodiversiteit.

Maar dat is niet de enige reden tot zorg. Zo wijzen de onderzoekers erop dat ons menu grotendeels uit insect-bestoven planten bestaat. 75 procent van de gewassen zijn planten die door insecten bestoven worden, vertelt Pan. Als we deze soorten verliezen, is dat dus een bedreiging voor de voedselzekerheid.

Maar waarom hebben de insect-bestoven planten het nu zo lastig? Dat vroegen de onderzoekers zich natuurlijk ook af. Nadat eerder onderzoek al uitwees dat het niet goed gaat met de insecten in ons land, leek het voor de hand te liggen dat de gevolgen daarvan op termijn ook door planten die voor hun bestuiving van deze insecten afhankelijk zijn, gevoeld zouden worden. Maar is de terugloop van insect-bestoven planten ook echt naar de terugloop van insecten te herleiden?
De onderzoekers denken van wel. Natuurlijk zijn er ook wel andere factoren te bedenken die tot een afname van insect-bestoven planten zouden kunnen leiden – zoals een toename van stikstof bijvoorbeeld. Maar dergelijke factoren raken windbestoven planten vaak net zo hard als insect-bestoven planten. En wat de onderzoekers nu in hun studie laten zien, is dat het aantal insect-bestoven planten afneemt, terwijl het aantal windbestoven planten juist stijgt. En dat is eigenlijk maar op één manier te verklaren, zo stelt Pan. Dat verschil komt dus zeer waarschijnlijk door een gebrek aan bestuiving: er zijn niet genoeg bestuivers meer om deze insect-bestoven planten te bevruchten.

Het zijn zorgwekkende resultaten. Maar die hoeven we zeker niet voor kennisgeving aan te nemen; de onderzoekers zien nog mogelijkheden om het tij te keren. Zo pleiten ze voor het beperken van de uitstoot van stikstof. Als we ervoor zorgen dat daarvan minder in de natuur terecht komt, kan dat lokale planten en insecten helpen. Daarnaast is het volgens de onderzoekers belangrijk om natuurlijke graslanden – vaak rijk aan de insect-bestoven plantensoorten die de afgelopen jaren in het gedrang zijn gekomen – beter te beschermen. En we moeten blijven monitoren om te zien of dit soort beschermingsmaatregelen het gewenste effect hebben, stelt onderzoeker Koos Biesmeijer. Zowel op de insecten als de planten, omdat ze wederzijds afhankelijk zijn.

08/03/2025
Alles op aarde is onlosmakelijk met elkaar verbonden. Van de lucht die we inademen tot de oceanen die het klimaat beïnvloeden. Zo ook de ecosystemen op aarde: zonder planten hebben wij geen eten en zonder bestuivers zoals de vlinder hebben wij niet genoeg planten. Vlinders zijn dus op hun beurt essentieel voor de instandhouding van de natuur, maar ze worden ernstig bedreigd.

Wetenschappers van de Michigan State University slaan alarm: hun onderzoek toont aan dat in 20 jaar tijd het aantal vlinders met 22 procent is gedaald. De vlinders spelen een ontzettend belangrijke rol in de natuur. Ze bestuiven namelijk bloemen en vormen een belangrijke voedselbron voor andere dieren, waaronder spinnen en vogels. De afname van hen heeft daarom een negatieve impact op veel planten, spinnen en vogelpopulaties. Vervolgens heeft de afname van die populaties weer enorme gevolgen voor andere roofdieren. Kortom: de voedselketen raakt zo uit balans.

De onderzoekers verzamelden gegevens van meer dan 76.000 onderzoeken op Amerikaans grondgebied, waaruit ze konden concluderen dat het totale vlinderaantal met 22 procent is gedaald. In het onderzoek namen ze 554 getelde soorten mee. Van 107 soorten is nog maar de helft van de populatie over. Het is shockerend, zegt ecoloog Nick Haddad. Mijn buren merken het. Ongevraagd zeggen ze: Ik zie minder vlinders in mijn tuin, is dat echt? Mijn buren hebben gelijk. Een andere wetenschapper zegt dat de uitkomsten van dit onderzoek mensen wakker moeten schudden. We hebben dringend zowel lokale als nationale beschermingsmaatregelen nodig om vlinders en andere insecten te helpen. We hebben nog nooit zo’n duidelijk en overtuigend beeld gehad van de achteruitgang van vlinders als nu.

Een verklaring voor deze drastische afname zou het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen kunnen zijn. De wetenschappers benadrukken dat het gebruik van insecticiden schadelijk is voor vlinders en andere insecten. Veel van het gebruik ervan ontbeert een strategie en leidt tot overmatig gebruik. Het is niet bewezen dat dit de gewasopbrengst bevordert, maar het is wel slecht voor de vlinders. Wat uit voorzorg wordt toegepast, legt een zware last op agro-ecosystemen, benadrukt Haddad.
Het goede nieuws is dat de grootschalige inzet van insecticiden kan worden teruggedraaid, waardoor vlinders en andere bestuivers zich kunnen herstellen.

In Nederland is de afname nog groter. Hier is het aantal vlinders in 30 jaar tijd namelijk met 50 procent gedaald, volgens het Compendium voor de Leefomgeving (CLO). “Dat verschil komt doordat er in verhouding in Nederland veel meer landbouwgebruik is dan in de Verenigde Staten, waar bovendien veel meer goed functionerende natuursystemen zijn dan hier”, legt Emeritus Hoogleraar Ecologie & Bescherming van Insecten Michiel Wallis de Vries uit in een interview met scientias.nl. De effecten van de landbouw zijn daardoor groter op insecten, zoals vlinders. De hoge stikstofdepositie, voornamelijk afkomstig van de landbouw, heeft enorme gevolgen voor vlinders. Hoewel stikstof essentieel is voor plantengroei, zorgt een teveel ervan voor verstoringen in ecosystemen. “Planten die door te veel stikstof omhoog schieten krijgen de overhand, waardoor minder zonlicht doorkomt en het klimaat vlak boven het aardoppervlak afkoelt”, aldus De Vries. Hierdoor kunnen vlinders minder goed opwarmen. Bovendien verdringen de omhoog geschoten planten de kruiden waar vlinders veelal van leven. Daarnaast leidt stikstof ook tot bodemverzuring, waardoor mineralen minder goed kunnen verspreiden en kruiden niet kunnen groeien, voegt De Vries toe.